حافظه کودکان: آنچه والدین و معلمان باید بدانند

                                                                            حافظه کودکان: آنچه والدین Ùˆ معلمان باید بدانند

حافظه کاری اغلب به RAM موجود در رایانه تشبیه Ù…ÛŒ‌شود. ظرفیت حافظه هر Ú†Ù‡ بیشتر باشد، سریعتر Ù…ÛŒ‌توانید داده‌ها را پردازش کنید. اما کودکان خردسال نسبت به بزرگسالان دارای ظرفیت حافظه کاری کوچکتری هستند، Ùˆ برخی از کودکان هم با چالش‌های خاصی روبرو هستند. 

چگونه Ù…ÛŒ‌توان تشخیص داد Ú©Ù‡ کودک با چالش مواجه است؟

برای کمک به کودکان در تقویت مهارت های حافظه کاری چه کنیم؟

حافظه فعال چیست و چرا مهم است؟

حافظه کاری، مجموعه‌ای از سازوکارها است Ú©Ù‡ به ما امکان Ù…ÛŒ دهد تفکرات Ùˆ اعمال را تا رسیدن به هدف دنبال کنیم (بدون حافظه کاری از این شاخه به آن شاخه Ù…ÛŒ‌پریم).
حافظه کاری، فضای کاری ذهنی است Ú©Ù‡ در آن اطلاعات را دستکاری Ù…ÛŒ کنیم، اعداد را خرد Ù…ÛŒ‌کنیم Ùˆ با «Ú†Ø´Ù… ذهن» خود Ù…ÛŒ بینیم.

 Ø¢ÛŒØ§ Ù…ÛŒ توانید 23 Ùˆ 69 را ذهنی جمع کنید؟

 Ø¢ÛŒØ§ لیست خرید اقلام از فروشگاه را بدون یادداشت کردن به خاطر دارید؟

این کارها، وظایف حافظه کاری هستند، Ùˆ اینکه آیا موفق Ù…ÛŒ‌شوید بستگی به ظرفیت حافظه کاری شما دارد.
افرادی Ú©Ù‡ ظرفیت بیشتری دارند Ù…ÛŒ‌توانند اطلاعات بیشتری را به طور همزمان دستکاری کنند. این ظرفیت بیشتر به افراد Ú©Ù…Ú© Ù…ÛŒ‌کند تا اطلاعات را سریعتر پردازش کنند Ùˆ مزایای آن به خوبی اثبات شده است. افرادی Ú©Ù‡ دارای ظرفیت حافظه کاری بالاتر از حد متوسط هستند در کلاس درس نسبت به همکلاسی‌ها برتری دارند.
به عنوان مثال، هنگامی Ú©Ù‡ محققان پیشرفت کودکان دبستانی را ردیابی کردند، دریافتند Ú©Ù‡ پیشرفت‌های اولیه در حافظه کاری پیشرفت های بعدی در ریاضیات را پیش بینی Ù…ÛŒ کند.
حافظه فعال همچنین Ù…ÛŒ تواند مهارت های زبانی را پیش بینی کند‌ØŒ مانند توانایی پیگیری ایده‌های ارائه شده در یک جمله طولانی یا پیچیده.
از سوی دیگر، افرادی Ú©Ù‡ دارای مهارت‌های حافظه کاری ضعیف هستند در نقطه ضعف هستند. آنها بیشتر با ریاضیات Ùˆ خواندن دست Ùˆ پنجه نرم Ù…ÛŒ‌کنند. آنها همچنین ممکن است در پیروی از دستورات گفتاری دچار مشکل شوند.

چگونه Ù…ÛŒ‌توانیم تشخیص دهیم Ú©Ù‡ ظرفیت حافظه کاری کودک نسبت به سنش ضعیف است؟

محققان تخمین Ù…ÛŒ زنند Ú©Ù‡ 10 تا 15 درصد کودکان در سنین مدرسه با ظرفیت حافظه پایین دست Ùˆ پنجه نرم Ù…ÛŒ‌کنند.

چگونه می توانیم این کودکان را تشخیص دهیم؟

تشخیص حرفه ای بستگی به انجام آزمایشات خاصی دارد، مانند آزمون‌های One Back, Tow Back, Wechsler Memory Ùˆ ....
اما Ù…ÛŒ توانید به دنبال علائم در رفتارهای روزمره نیز باشید. کودکانی Ú©Ù‡ با مشکلات حافظه کاری روبرو هستند، مشکلات زیر را نشان Ù…ÛŒ‌دهند:

•  Ø¯Ø§Ø´ØªÙ† روابط اجتماعی ضعیف همسالان
•  Ø§Ø² فعالیت‌های گروهی در کلاس امتناع Ù…ÛŒ‌کند، Ùˆ گاهی اوقات از پاسخ به سوالات مستقیم هم باز Ù…ÛŒ‌ماند
•  Ù¾ÛŒØ±ÙˆÛŒ از دستورالعمل‌ها برای او دشوار است
•  Ø¯Ø± طول انجام وظایف پیچیده، تمرکز خود را از دست Ù…ÛŒ‌دهد Ùˆ در نهایت ممکن است تکالیف را رها کند
•  Ø§Ù†Ø¬Ø§Ù… اشتباهات در انجام کارهای مرحله به مرحله (پرش یا تکرار مراحل)
•  ÛŒØ§Ø¯ آوری ناقص
•  Ø¨Ù‡ نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ به راحتی حواسش پرت Ù…ÛŒ‌شود
•  Ùˆ در فعالیتهایی Ú©Ù‡ هم به ذخیره‌سازی (به خاطر سپردن) Ùˆ هم به پردازش (دستکاری اطلاعات) نیاز دارند، مشکل دارد.

آیا مهارت‌های ضعیف حافظه کاری به این معنی است Ú©Ù‡ کودک باهوش نیست؟ آیا مهارت‌های حافظه قوی به این معنی است Ú©Ù‡ کودک از هوش بالایی برخوردار است؟
خیر

حافظه کاری بر نحوه یادگیری ما تأثیر Ù…ÛŒ‌گذارد Ùˆ به ما Ú©Ù…Ú© Ù…ÛŒ‌کند وقتی حواس‌مان پرت Ù…ÛŒ‌شود، تمرکز داشته باشیم. حافظه کاری Ù…ÛŒ‌تواند بر نحوه عملکرد خوب در آزمون‌ها، از جمله آزمون‌های موفقیت Ùˆ تست‌های هوش، تأثیر بگذارد. اما نمی‌توانیم حافظه کاری را با هوش Ú©Ù„ÛŒ برابر کنیم.

به عنوان مثال، هوش سیال- آنچه روانشناسان آن را «ØªÙˆØ§Ù†Ø§ÛŒÛŒ استدلال Ùˆ حل مسائل جدید» تعریف Ù…ÛŒ کنند.
هوش سیال فقط از ما نمی‌خواهد Ú©Ù‡ اطلاعات مربوطه را در ذهن نگهداری کنیم. بلکه حتی نیازمند دور ریختن اطلاعات نامرتبط است، تا دیگر به آنها فکر نکنیم. باید ایده‌های قدیمی را فراموش کرد تا جایی برای ایده های جدید باز کرد.
شواهدی از آزمون های بهره هوشی وجود دارد Ú©Ù‡ نشان Ù…ÛŒ‌دهد ظرفیت حافظه کاری همیشه با ضریب هوشی ارتباط ندارد.
برخی از کودکان در آزمون های IQ عملکرد خوبی دارند و در عین حال مهارت های متوسطی در حافظه کاری دارند .
Ú†Ù‡ طور ممکن است؟ آزمون‌هایی مانند مقیاس هوش وکسلر برای کودکان (WISC) دارای خرده آزمون های متمایزی هستند. برخی به طور خاص حافظه کاری را هدف قرار Ù…ÛŒ‌دهند.
علاوه بر این، مولفه‌هایی از هوش وجود دارد Ú©Ù‡ تا حد زیادی با آزمون های ضریب هوشی اندازه‌گیری نمی‌شوند Ùˆ با ظرفیت حافظه کاری هم ارتباط ندارند.
یک مثال آن استدلال Ùˆ منطق است، Ú©Ù‡ یک شیوه تفکر انعکاسی است Ú©Ù‡ در تست‌های هوش نادیده گرفته Ù…ÛŒ‌شوند. اما برای تصمیم گیری هوشمندانه ضروری هستند Ùˆ مشخص نیست Ú©Ù‡ به ظرفیت حافظه کاری وابستگی داشته باشند. در آزمایش های اخیر ØŒ افرادی Ú©Ù‡ ظرفیت حافظه کاری بالاتری داشتند به همان اندازه دیگر افراد مستعد استدلال مغرضانه Ùˆ نادرست بودند.

در نهایت ، مهم است که به یاد داشته باشید که حافظه کاری یک سیستم واحد نیست. انواع مختلفی از حافظه کاری وجود دارد و هر نوع با انواع مختلف تفکر مرتبط است.
به عنوان مثال، حافظه کاری کلامی عملکرد بهتر را در کارهای کلامی پیش بینی Ù…ÛŒ‌کند ØŒ اما وظایف فضایی را پیش بینی نمی‌کند.
حافظه کاری فضایی (ردیابی مکان اشیاء) با مهارت‌های فضایی بهتر مرتبط است، اما با توانایی کلامی برتر، خیر.
نوع سوم حافظه کاری  توانایی به خاطر سپردن تصاویر دیداری- با مزایای خاص خود مرتبط است.

و ممکن است انواع متمایز دیگری از حافظه کاری، مانند توانایی پیگیری الگوها (به عنوان مثال، ترتیب نمایش موارد در یک فهرست) وجود داشته باشد یا حفظ توالی حافظه کاری با عملکرد محاسباتی بهتر مرتبط است.
بنابراین تفاوت در عملکرد شناختی به تفاوت در ظرفیت حافظه کاری مرتبط است. اما تأثیرات آنها Ù…ÛŒ‌تواند بسیار خاص باشد. به عنوان مثال، یک کودک مبتلا به اختلال ریاضی (ناتوانی یادگیری ریاضی) ممکن است به طور معمول در حافظه کاری کلامی عملکرد خوب Ùˆ در علکرد حفظ توالی ضعیف باشد.
حافظه کاری در اختلالات یادگیری و اختلالات رشدی
مشکلات حافظه کاری می تواند خواندن را برای کودکان دشوار کند. و نقص در حافظه کاری کلامی با مشکلات درک مطلب در کودکان بزرگتر مرتبط است.
کودکان مبتلا به اوتیسم نیز در معرض مشکلات حافظه کاری هستند. به طوری که نقص در حافظه کاری فضایی کودکان مبتلا به اوتیسم بیشتر از نقص در حافظه کاری کلامی است.
کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- نقص توجه (ADHD) بیشتر از بچه های در حال رشد معمولی از اختلالات حافظه فعال کلامی رنج می برند.
برای تقویت مهارت‌های حافظه کاری Ú†Ù‡ کنیم؟ آیا Ù…ÛŒ توانیم با انجام بازی‌های ساده حافظه، حافظه کاری را بهبود بخشیم؟
بله، اما نه لزوما اینکه بتوانند، برای پیشرفت تحصیلی مفید باشند. اگر هدف این است Ú©Ù‡ به دانش‌آموز  در کلاس درس Ú©Ù…Ú© کنید، منطقی‌تر این است Ú©Ù‡ همان‌ مهارت‌ها را هم آموزش دهید.
یعنی اگر دانش‌آموز با ریاضیات دست Ùˆ پنجه نرم Ù…ÛŒ‌کند‌ØŒ در مهارت‌های ریاضی مربوط – مانند شمارش، مفهوم اعداد یا محاسبات پایه‌ای ریاضی در آموزش ویژه گنجانده شود.
اگر کودکی با خواندن مشکل دارد، به دنبال برنامه هایی باشید Ú©Ù‡ برای کودکانی طراحی شده‌اند Ú©Ù‡ نیاز به تقویت مهارت‌های پایه خواندن را تامین Ù…ÛŒ‌کنند.

دیگر چه کاری می توانیم انجام دهیم؟

•      ما Ù…ÛŒ‌توانیم به کودکان Ú©Ù…Ú© کنیم تا محدودیت های  حافظه کاری را به طرق مختلف جبران کنند. مثلاً:
•  Ù…ا Ù…ÛŒ‌توانیم تکالیف را به زیر برنامه‌های کوچکتر تقسیم کنیم‌ØŒ بنابراین بچه ها Ù…ÛŒ توانند در یک زمان فقط با یک جزء برخورد کنند.
•  Ù…ا Ù…ÛŒ توانیم نحوه برقراری ارتباط را تنظیم کنیم، یعنی مطالب زیادی را به طور همزمان معرفی نمی‌کنیم Ùˆ به طور منظم یادآوری Ù…ÛŒ‌کنیم Ú©Ù‡ بچه ها باید در آینده Ú†Ù‡ کار کنند.
•  Ù…ا Ù…ÛŒ توانیم از بچه ها بخواهیم اطلاعات جدید را تکرار کنند Ùˆ به آنها Ú©Ù…Ú© کنیم تا آنها را با آنچه Ù…ÛŒ دانند پیوند دهند.
•  Ù…ا Ù…ÛŒ توانیم کودکان را با یادآوری منظم در مورد اقدامات بعدی راهنمایی کنیم Ùˆ آنها را تشویق کنیم تا در صورت احساس نیاز سوال کنند.
•  Ù…ا Ù…ÛŒ توانیم به کودکان بیاموزیم Ú©Ù‡ چگونه ابزارهای حافظه خود را ایجاد کرده Ùˆ از آنها استفاده کنند – مانند یادداشت برداری.

منبع:
Dewar, G. (2019). Working memory in children: What parents and teachers need to know. https://parentingscience.com/working-memory.

ترجمه:
دکتر زهرا امین‌آبادی. روانشناس تربیتی مدیر مرکز اختلالات یادگیری راه آینده.