علت و درمان شب ادراری در کودکان

شب ادراری مشکلی رایج بین کودکان و خانواده‌ها است. مطالعات اخیر چند وجهی بودن علت شناسی شب ادراری را تایید می‌کنند. ژنتیک در شب ادراری بسیار موثر است. پژوهش ها همچنین نشان می دهند شب ادراری بین دو گروه رایج تر است: کودکان مبتلا به اختلال عملکرد مثانه و کودکانی که در ترشح وازوپرسی آرژنین تاخیر دارند. ارزیابی شب ادراری نیاز به بررسی سابقه ژنتیکی،، معاینه کامل جسمی، و آزمایش ادرار دارد؛ و درمان شامل درمان‌های دارویی و و غیر دارویی است. آموزش باید جزیی از درمان باشد. استفاده از زنگ رطوبت سنج دارای بالاترین میزان درمان  و کمترین میزان بازگشت است, در حالی که برخی خانواده‌ها با آن مشکل دارند.

تعریف

شب ادراری مساله ای شایع است و به از دست دادن کنترل ادرار فقط در شب اطلاق می‌شود، و بسیار عادی است که در موقعیت‌ها و شرایط زمانی نامناسب  رخ دهد؛ و در پسرها 3 برابر بیشتر از دخترهاست. شب ادراری از 5 سالگی به بعد، قابل بررسی است. کودکان با ناتوانی ذهنی هم باید به سن ذهنی 4 سال برسند تا بتوان آموزش و مداخله را برای درمان شب ادراری شروع کرد. برای تشخیص کودک 5-6 ساله باید حداقل ماهی 2 بار و یا بیشتر و کودکان بزرگتر حداقل 1 بار یا بیشتر در ماه شب ادراری داشته باشند.

شیوع شناسی

15 تا 20 درصد کودکان مبتلا به شب ادراری هستند. 8 درصد از پسرهای 12 ساله و 4درصد از دخترهای 12 ساله ممکن است شب ادراری داشته باشند؛ و تنها 1 تا 3 درصد از نوجوانان ممکن است شب ادراری داشته باشند. ممکن است 15 تا 20 درصد هم در دفع ادرار ناتوان باشند، که البته شیوه های درمان یکی است.

سبب شناسی

چنانچه گفته شد عوامل چندگانه ای می توانند علت شب ادراری باشند از جمله:

  • ژنتیک و عوامل خانوادگی

ژنتیک یک علت قوی است. یک مطالعه مروری نشان داده است که اگر هر دو والدین در کودکی شب ادراری را تجربه کرده باشند، فرزندشان 77 درصد احتمال دارد شب ادراری داشته باشد. اگر یکی از والدین چنین تجربه ای را داشته باشد کودک 43 درصد احتمالا شب ادراری خواهد داشت؛ و 15 درصد وقتی والدین هیچ یک شب ادراری را تجربه نکرده باشند. یک مطالعه دیگر معتقد است 65 تا 85 درصد کودکان با سابقه ژنتیکی ممکن است شب ادراری داشته باشند، و اگر فقط پدر چنین سابقه ای را داشته باشد ممکن است 7.1 درصد کودک هم مبتلا باشد و در صورت ابتلای مادر احتمال 5.2 درصد است.

  • عوامل روان‌شناختی

شب ادراری یک وضعیت روانشناختی است. به نظر می‌رسد مشکلات روانشناختی و شب ادراری رابطه چرخه ای داشته باشند یعنی یک سری عوامل روانشناختی علت شب ادراری، و شب ادراری هم علت پاره ای از مشکلات روانشناختی باشند. لزوما بین شب ادرارها مشکلات هیجانی بیشتر نیست. برای اغلب کودکان شب ادراری یک اعتراض نیست.

  • مشکلات مثانه

هر چند اغلب مطالعات نشان دهنده تفاوتی بین ساختار مثانه کودکان با شب ادراری بدون شب ادراری نیست اما برخی پژوهش ها نشان می دهند ممکن است، ظرفیت مثانه کودکان با شب اداری کمتر باشد.

  • آرژنین واسپروسین

بدیهی است که رشد طبیعی باعث شکل گیری ریتم منظم ترشح هورمون آرژنین واسپروسین باشد. اما ممکن است این هورمون در شب ها کم ترشح شود. کم ترشح شدن این هورمون در شب ها باعث شب ادراری می‌شود. کم ترشح شدن این هورمون توانایی مثانه را در نگهداری ادرار  تا صبح کاهش می دهد.

  • اختلالات خواب

موارد بالا تنها علل شب ادراری نیستند، بسیاری از مطالعات تفاوتی در ریتم خواب کودکان با و بدون شب ادراری نشان نداده اند. با این حال یک مطالعه زمینه یابی نشان داد والدین معتقدند خواب بچه هایی که شب ادراری دارند سنگین تر است، و یک مطالعه زمینه یابی دیگر هم نشان داد که بچه های مبتلا به شب ادراری خواب‌های آشفته، راه رفتن در خواب و گریه‌های شبانه بیشتری دارند.

تشخیص

برای تشخیص دقیق، اطلاعات دقیقی باید در مورد تاریخچه در کنار معاینات پزشکی گرفته شود، تا علل پیچیده پیدایش شب ادراری مشخص شود. علل شب ادراری می‌تواند شامل نابهنجاری‌های نخاعی، عفونت مثانه، و یا نقایص مربوط به جنسیت در کودکان باشد. علاوه بر این موارد ممکن است کودکان مبتلا به یبوست های مزمن یا انسداد مجاری ادراری در معرض شب ادراری باشند.

از والدین باید در مورد تاریخچه خانوادگی و تاریخچه پزشکی کودک سوال شود، سوالات  دقیق به علت شناسی و درمان کمک می‌کند.

والدین اغلب از عادات روزانه دفع کودکان اطلاع دقیقی ندارند (تعداد دفعات دفع، فواصل و …). بنابراین شاید لازم باشد عادات دفع برای یک هفته ثبت شوند. خانواده باید ثبت کند که کودک در روز چند بار دستشویی می‌رود و یا مثانه را خالی می‌کند و در شب چند بار و در چه ساعاتی؟ در حالی که برای درمان اطلاعات دقیق لازم است.

معاینات و آزمایش‌های کودکان با شب ادراری، اغلب طبیعی است. با این حال معاینات و آزمایش‌ها ضروری است؛ چرا که باید مشخص شود نقایص عصبی و زیستی وجود ندارد.

درمان شب ادراری کودکان

درمان 

درمان های غیر دارویی 
  1. زنگ هشدار: استفاده از زنگ هشدار از 1938 تا کنون در جریان است.زنگ هشدار از موثرترین راه‌های درمان است  و در مقابل سایر روشها به موفقیت 75 درصدی دست یافته است. مکانیسم تاثیر تقویت منفی و اجتناب است. برای درمان با زنگ هشدار حداقل 15 هفته زمان لازم است.متاسفانه درمان با زنگ هشدار 10 تا 30 درصد ممکن است با شکست مواجه شود. پیش‌بین‌های احتمالی شکست عبارتند از: وضعیت خانوادگی نامطلوب یا هرج و مرج در خانواده، مشکلات رفتاری در کودک، اضطراب بالای مادر، عدم اعتقاد به اهمیت شب ادراری از طرف والدین و کودک، تحصیلات و وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین والدین.

با پیشرفت تکنولوژی اشکال جدید و کاراتری از زنگ‌ها و هشداردهنده‌ها در دسترس هستند.

  1. نظام‌های تقویت مثبت: در یک نظام تقویت مثبت، کودک هر شب که خشک بماند و شب ادراری نداشته باشد، در یک جدول از قبل تعبیه شده برچسبی چسبانده می‌شود. جدولی که به کودک توضیح داده شده که در ازای هر شب خشک ماندن برچسبی در آن چسبانده خواهد شد و چناچه تعداد برچسب‌ها از تعدادی بیشتر شود جایزه‌ای خواهد گرفت. یک راه دیگر می‌توانداستفاده از راهبرد تکمیل یک شکل باشد، و کودک به ازای هر شب خشک ماندن نقاطی از شکل را به هم وصل کند و وقتی شکل تکمیل شد جایزه بگیرد.

  1. آموزش مسئولیت:در این راهبرد، به تناسب سن مسئولیت‌هایی به دور از تنبیه به ازای پیامد طبیعی شب ادراری به کودک داده می‌شود. ممکن است از کودک کوچکتر فقط خواسته شود ملحفه‌ها را جمع کند و بلافاصله دوش بگیرد و از کودک بزرگتر علاوه بر این‌ها خواسته شود ملحفه‌ها را بشوید.

یک مطالعه نشان می‌دهد 23 تا 36 درصد والدین از تنبیه به عنوان اولین روش مداخله در شب ادراری استفاده می‌کنند. در کنترل شب ادراری آموزش خانواده ضروری است. والدین و کودک باید بدانند که شب ادراری مشکلی رایج است و والدین باید آموزش ببینند که کودک را سرزنش نکنند یا او را دچار احساس شرم نکنند.

زمان پاسخ‌دهی به مداخلات به تفاوت‌های فردی کودکان بستگی دارد. ممکن است کودکی خیلی زود به مداخلات پاسخ دهد و کودک دیگری زمان بیشتری برای پاسخ دهی نیاز داشته باشد. بچه های کوچکتر ممکن است زود نا امید شوند. انگیزه داشتن و حفظ انگیزه برای کودک و خانواده برای درمان بسیار مهم است. چنانچه کودک انگیزه کافی نداشته باشد باد درمان تا زمان حل ایجاد انگیزه به تعویق انداخته شود. عامل موفقیت افزای بعدی اعتماد خانواده به درمان است، مطالعات نشان داده‌اند که چنانچه والدین به درمان اعتماد داشته باشند، موفقیت درمان بیشتر خواهد شد.  تعداد دفعات تخلیه روزانه مثانه می‌تواند پیش بین خوبی باشد. کودکانی که در طول روز بیشتر به دستشویی می‌رود یعنی حجم مثانه کوچک است و همین موضوع باعث می‌شود، این کودک  به خاطر عملکرد ضعیف و حجم کم مثانه تعداد شب‌های کمتر خشک باشد یا اصلا هیچ شبی خشک نماند .

منابع مالی، انگیزه خانواده، ثبات وضعیت خانه باید در مورد انتخاب درمان در نظر گرفته شود. آموزش مداوم باید بخشی از درمان باشد. برای زنگ هشدار موفقیت بالاتر و بازگشت کمتری گزارش شده است. توصیه می‌شود درمان‌های دارویی حتما به همراه درمان‌های غیر دارویی استفاده شوند؛ چرا که در نهایت کنترل ادرار شبانه یک مهارت است که با دارو آموخته نمی‌شود.

جهت مشاوره و درمان مشکلات شب ادراری کودک خود با شماره تلفن های زیر تماس بگیرید:    02634431369

 

منبع : Thiedke, C. C. (2003). Nocturnal enuresis. American family physician, 67(7), 1499-1506